Wśród spraw, które rozstrzyga sąd w postępowaniu o zniesienie współwłasności, art. 618 § 1 zd. pierwsze KPC wymienia spory o prawo własności. W piśmiennictwie prawniczym i judykaturze zgodnie przyjmuje się, że sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 zd. pierwsze KPC jest każdy spór, w wyniku rozstrzygnięcia którego może okazać się, że osoba występująca jako współwłaściciel rzeczy nie jest w ogóle współwłaścicielem lub że przysługujący jej udział we współwłasności ma inną wysokość. Chodzi przy tym o spory toczące się pomiędzy współwłaścicielami. Spośród przykładów spraw dotyczących takich sporów, które dostarcza orzecznictwo Sądu Najwyższego, wymienić należy sprawy: o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie nieruchomości wspólnej (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 39), o ustalenie wysokości udziału w rzeczy wspólnej (uchwała z dnia 5 kwietnia 1979 r., III CZP 1/79, OSNCP 1979, nr 12, poz. 229), o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81, OSNCP 1982, nr 11-12, poz.172; uzasadnienie uchwały z dnia 29 stycznia 1993 r., III CZP 175/92, OSNCP 1993, nr 6, poz. 111), o ustalenie nieważności umowy darowizny udziału w rzeczy wspólnej (uchwała z dnia 19 grudnia 1986 r., III CZP 92/86, OSNCP 1988, nr 1, poz. 9). We wszystkich tych sprawach chodzi o spory, których podstawa faktyczna prawna jest różna. Ich rozstrzygnięcie może też przybrać różną postać. Niemniej łączy je jedna wspólna cecha: rozstrzygnięcie zapadłe w tych sprawach może przesądzać o tym, że osoba uznawana dotychczas lub podająca się za współwłaściciela rzeczy nie jest w ogóle współwłaścicielem lub że przysługuje jej we współwłasności udział w innej wysokości.
W sprawie o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia na darczyńcę przedmiotu odwołanej darowizny przedmiotem sporu jest zwykle skuteczność odwołania darowizny, co wiąże się z kwestią terminu i formy złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny, istnieniem rażącej niewdzięczności obdarowanego a niekiedy przebaczeniem obdarowanemu przez darczyńcę (art. 898-900 KC). Nie te okoliczności decydują jednakże o charakterze wyroku uwzględniającego powództwo w takiej sprawie. Wyrok ten, zastępując oświadczenie woli obdarowanego o przeniesieniu na darczyńcę przedmiotu darowizny (art. 64 KC, art. 1047 KPC), wywiera skutek w postaci przeniesienia przedmiotu darowizny na darczyńcę. Dla osiągnięcia tego skutku zbędne jest złożenie oświadczenia woli przez darczyńcę. Wyrok sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66, OSNCP 1968, nr 12, poz. 1999). Wyrok uwzględniający powództwo wydany w sprawie o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia na darczyńcę przedmiotu odwołanej darowizny wywiera więc, tak jak np. ważnie zawarta umowa przenosząca własność, bezpośredni skutek tak co do przedmiotu, którego dotyczy jak i co do prawa stron do tego przedmiotu (prawa własności). Jeżeli jest to wyrok dotyczący przeniesienia na darczyńcę przedmiotu odwołanej darowizny, którym jest udział w nieruchomości, to oznacza, że udział ten przestał być własnością obdarowanego a stał się własnością darczyńcy. Wyrok taki rozstrzyga więc o własności tego udziału, a tym samym o własności przedmiotu pozostającego we współwłasności. Sprawa, w której może dojść do wydania takiego wyroku, jest więc sprawą o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 zd. pierwsze KPC.
Stosownie do art. 618 § 2 zd. pierwsze KPC z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności odrębne postępowanie w sprawach wymienionych w § 1 tego artykułu, a więc także w sprawach "o prawo własności", jest niedopuszczalne. Pojęcie "niedopuszczalności postępowania" jest w nauce postępowania cywilnego używane dla określenia konsekwencji wystąpienia ujemnej przesłanki procesowej (przeszkody procesowej). Skutkiem niedopuszczalności postępowania powinno być w zasadzie odrzucenie pozwu (zob. art. 199 § 1, art. 1099 § 1, art. 1165 § 1 KPC), a gdy niedopuszczalność postępowania jest wynikiem zdarzenia, które nastąpiło po jego wszczęciu - umorzenie postępowania (art. 355 § 1 KPC). Przepisy szczególne mogą przy tym stanowić, że zamiast odrzucenia pozwu może wchodzić w grę inne orzeczenie, np. w razie niedopuszczalności drogi sądowej - przekazanie sprawy innemu organowi (art. 464 § 1 KPC). Nieodrzucenie pozwu w niektórych wypadkach powoduje nieważność postępowania. Tak jest w szczególności gdy zachodzi tzw. zawisłość sporu (lis pendens), tj. gdy o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta (art. 379 pkt 3 KPC).
Niedopuszczalność - z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności - odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w art. 618 § 1 KPC należy rozumieć jako niedopuszczalność prowadzenia postępowania w tych sprawach ze względu na swoistą zawisłość sporu, a mianowicie wszczęcie sprawy o zniesienie współwłasności (w której kognicją sądu objęte jest także rozstrzygnięcie sporów w sprawach wymienionych w art. 618 § 1 KPC), bez względu na to które z tych postępowań zostało wszczęte jako pierwsze. Można by zatem twierdzić, że w przypadku wszczęcia odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w art. 618 § 1 KPC po wszczęciu postępowania o zniesienie współwłasności (w jego toku), pozew (wniosek) powinien zostać odrzucony.
Według art. 618 § 2 zd. drugie i trzecie KPC, będące w toku w chwili wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności sprawy wymienione w art. 618 § 1 KPC przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności, z tym że jeżeli postępowanie o zniesienie współwłasności zostało wszczęte po wydaniu wyroku, przekazanie następuje tylko wówczas, gdy sąd drugiej instancji uchyli wyrok o sprawę przekaże do ponownego rozpoznania. Z przepisów tych wynika, że decyzją procesową nie jest wówczas - jak wynikałoby z zasad ogólnych - umorzenie postępowania, ale z mocy tych przepisów przekazanie sprawy sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności. Z przepisów art. 618 § 2 zd. drugie i trzecie KPC wywodzi się, że także gdy sprawa wymieniona w art. 618 § 1 KPC została wszczęta po wszczęciu postępowania o zniesienie współwłasności, decyzją procesową, w której znaleźć powinna wyraz przewidziana w art. 618 § 2 zd. pierwsze KPC niedopuszczalność odrębnego postępowania w tych sprawach, jest także decyzja o przekazaniu sprawy do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności. Jest to stanowisko powszechnie przyjęte i utrwalone zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie w ciągu kilkudziesięciu lat obowiązywania art. 618 KPC.
Rozumienie "niedopuszczalności postępowania", o której mowa w art. 618 § 2 zd. pierwsze KPC, jako wadliwości powodującej nieważność postępowania, sprawia, że nieprzekazanie sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności sprawy wymienionej w art. 618 § 1 KPC, która została wytoczona po wszczęciu postępowania o zniesienie współwłasności, podlega zakwalifikowaniu jako uchybienie powodujące nieważność postępowania. Stosownie do art. 378 § 1 KPC uchybienie takie sąd drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu.
Pogląd co do obowiązku sądu drugiej instancji działania z urzędu w razie stwierdzenia nieprzekazania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności spraw wymienionych wart. 618§ 1 KPC, w stanie prawnym przewidującym rewizję jako środek zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji i z innym uzasadnieniem, wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 lipca 1970 r., III CZP 39/70 (OSNCP 1971, nr 2, poz. 25). Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 stycznia 2010 r. III CZP 114/09
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.