Kwestia wzajemnych rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu wzbudza doktrynalne kontrowersje i nastręcza trudności sądom, ponieważ nie została uregulowana w ustawie. Do stosunków majątkowych osób, które pozostawały w konkubinacie, nie można stosować przepisów o wspólności ustawowej i podziale dorobku małżonków. Oznaczałoby to bowiem zrównanie w pewnym zakresie małżeństwa i konkubinatu, do czego brak podstawy prawnej (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1986 r., III CZP 79/85, OSNC 1987, nr 1, poz. 2).
Jednakże konieczność dokonania rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu nie budzi wątpliwości. Zatem zarówno doktryna, jak i judykatura poszukują ich podstawy prawnej. Wskazywane są następujące możliwości: odpowiednie (lub analogiczne) zastosowanie przepisów o wspólności ustawowej, zastosowanie przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych i znoszeniu tej współwłasności, zastosowanie przepisów o spółce cywilnej oraz zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Kategorycznie wyklucza się, z przyczyn wskazanych wyżej, możliwość stosowania przepisów o wspólności ustawowej. Otwarta pozostaje natomiast kwestia zastosowania pozostałych uregulowań (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 32/00, OSNC 2000, nr 12, poz. 222). Wybór jednego ze wskazanych uregulowań zależy od okoliczności konkretnej sprawy oraz od przedmiotu rozliczeń.
Współwłasność jest - jak wynika z art. 195 KC - rodzajem własności, polegającym na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Przybiera ona postać współwłasności w częściach ułamkowych, chyba że na podstawie szczególnych przepisów powstaje współwłasność łączna (art. 196 KC). Kodeks cywilny w dziale dotyczącym współwłasności nie reguluje sposobów jej powstania, wychodząc z założenia, że jest to materia należąca do przepisów w stosunku do tego działu szczególnych.
Zdarzenia, powodujące powstanie współwłasności w częściach ułamkowych, można ująć w trzech grupach: pierwszą stanowią zdarzenia, z którymi ustawa łączy powstanie współwłasności w częściach ułamkowych ex lege, jak zasiedzenie udziału we własności (art. 172 KC), do drugiej grupy należą czynności prawne, np. wspólne kupno rzeczy (art. 155 KC), trzecią grupę stanowią zaś decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe, jak prawomocne postanowienie, którym sąd na żądanie dwóch spadkobierców wydzielił im schedy spadkowe w taki sposób, że przyznał im pewien przedmiot należący do spadku jako współwłasność w częściach ułamkowych (art. 1044 KC).
Poniesione przez wnioskodawcę nakłady i wydatki mogą natomiast stanowić - zależnie od okoliczności konkretnej sprawy - podstawę do rozliczeń według przepisów regulujących rozliczenie nakładów i wydatków na cudzą rzecz (art. 224 - 231 KC), czy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wymaga to jednak wszczęcia odrębnego postępowania sądowego i zbadania przesłanek uzasadniających odpowiednie roszczenie.
Trzeba także podkreślić, że ochrona interesów majątkowych konkubentów w ich wzajemnych stosunkach nie powinna być intensywniejsza niż ochrona małżonków w analogicznych stanach faktycznych. Oznaczałoby to bowiem naruszenie bezspornych preferencji prawnych przyznanych związkom małżeńskim formalnie zawartym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nie powstaje na rzecz współmałżonka współwłasność domu wzniesionego przez obojga małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej na gruncie, do którego prawo (własności lub użytkowania wieczystego) przysługiwało wyłącznie jednemu małżonkowi (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 3 października 1969 r., III CZP 71/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 99 oraz z 11 marca 1985 r., III CZP 7/85, OSNC 1985, nr 11, poz. 170). W piśmiennictwie, aprobując takie stanowisko, podkreślono, że znajduje ono uzasadnienie w przepisach normujących stosunki majątkowe między małżonkami oraz w przepisach prawa rzeczowego statuujących zasadę superficies solo cedit i stosunek związania własności budynku wzniesionego na gruncie wieczyście użytkowanym z prawem wieczystego użytkowania.
W związku z powyższym, tj. gdy chodzi o zwrot równowartości nakładów pochodzących z majątku własnego powódki na nieruchomość będącą własnością pozwanego, a nie o roszczenie z tytułu posiadania, w tym dokonania nakładów na rzeczy nabyte przez obie strony na współwłasność, to rozliczenie tych nakładów nie może nastąpić w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnych.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.