W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Istotą zastępczego wykonania, a także zastępczego nabycia jest podjęcie przez wierzyciela czynności zmierzających do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, tj. zaspokojenie interesu wierzyciela w wypadku, gdy dłużnik jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia. Zastępcze wykonanie (nabycie) zmierza do realizacji celu zobowiązania dłużnika przez samego wierzyciela i w związku z tym jest dokonywane na jego koszt. Nabycie zastępcze wprawdzie zmierza do zaspokojenia wierzyciela zgodnie z treścią zobowiązania, lecz nie jest spełnieniem świadczenia, a jedynie surogatem świadczenia. Dlatego wierzyciel, korzystając z przysługującego mu uprawnienia do zastępczego nabycia, zachowuje roszczenie o naprawienie szkody.
Co do zasady będzie to dotyczyło sytuacji, w których nie jest konieczne osobiste świadczenie dłużnika. O tym jednak, czy konieczne jest świadczenie osobiste, powinien decydować sam wierzyciel. Wierzyciel nie musi osobiście dokonywać czynności lub usuwać tego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, lecz może posługiwać się przy tym osobami trzecimi. Koszty takich czynności obarczają bezpośrednio wierzyciela, który potem może domagać się ich zwrotu od dłużnika.
Roszczenie może być dochodzone jedynie w trybie pozwu przeciwko dłużnikowi. Dopiero na podstawie prawomocnego wyroku, upoważniającego go do dokonania odpowiednich czynności, wierzyciel, po wykonaniu tych czynności, może w trybie egzekucyjnym odzyskać od dłużnika poniesione wydatki. Gdy wierzyciel uzyska już upoważnienie sądu, winien jest wykonywać swoje uprawnienie do wykonania zastępczego z należytą starannością i może domagać się zwrotu jedynie kosztów i wydatków uzasadnionych. Samo uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego orzeczenia sądu nie zwalnia jeszcze dłużnika z obowiązku świadczenia zgodnie z umową. Wierzyciel ma natomiast wybór, czy żądać spełnienia świadczenia przez dłużnika, czy dokonać tego samemu na koszt dłużnika. Dopiero dokonanie czynności (lub usunięcie skutków działania dłużnika) przez wierzyciela powoduje przekształcenie się zobowiązania dłużnika z obowiązku czynienia lub nieczynienia w obowiązek zwrotu wierzycielowi poniesionych kosztów.
Jedynie w wypadkach nagłych, a zatem takich, gdy wierzycielowi grozi niepowetowana strata, gdy świadczenie późniejsze utraci dla wierzyciela znaczenie lub gdy z innych uzasadnionych przyczyn nie może on czekać na prawomocne rozstrzygnięcie sądu, wierzyciel ten może dokonać czynności lub usunąć to, czego dłużnik wbrew zobowiązaniu dokonał na koszt dłużnika. Tylko wtedy bowiem uzasadnione jest odstępstwo od zasady kontroli sądowej nad działaniami wierzyciela w celu ochrony dłużnika przed nadmiernym obciążeniem.
Roszczenie, o którym mowa, nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego. Kompensacji podlegać będzie jedynie szkoda spowodowana zwłoką w wykonaniu zobowiązania, a nie szkoda spowodowana niewykonaniem zobowiązania, skoro ostatecznie zobowiązanie zostanie wykonane (choć nie przez dłużnika).
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku