Dla ustalenia, czy nastąpiło nabycie prawa przez zasiedzenie niezbędnym jest wykazanie kumulatywnego zaistnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, niezbędnym jest wykazanie faktu posiadania nieruchomości przez wnioskodawcę, przy czym musi to być posiadanie samoistne i nieprzerwane. Posiadanie samoistne charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując taką faktyczną możliwość władania rzeczą, do jakiej właściciel jest uprawniony (orzeczenie SN z dnia 07.05.1986 r., III CRN 60/86, LexPolonica nr 302064, OSNCP 1987, nr 9, poz. 138). Tylko ten, kto włada faktycznie rzeczą z zamiarem władania dla siebie, jest jej posiadaczem samoistnym; wola ta nie może być ukryta – chodzi tu o jawny dla otoczenia, niedwuznacznym zamiar. W rozumieniu przepisu art. 336 KC, na posiadanie składają się dwa elementy: element fizyczny (corpus) oraz element psychiczny (animus). Najogólniej rzecz ujmując corpus oznacza, że pewna osoba znajduje się w sytuacji, która daje jej możliwość władania rzeczą w taki sposób, jak mogą to czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo, przy czym nie jest konieczne efektywne wykonywanie tego władztwa. A. zaś oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie. Wola ta wobec otoczenia wyraża się w takim postępowaniu posiadacza, które wskazuje na to, że uważa się on za osobę, której przysługuje do rzeczy określone prawo (por. J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 768 i n., A. Kunicki (w:) System Prawa Cywilnego, t. II, 1977, s. 830). Posiadaczem samoistnym rzeczy jest zatem ten, kto nią włada jak właściciel, wyrażając tym samym wolę wykonywania w stosunku do niej prawa własności (cum animo rem sibi habendi). Wola wykonywania określonego prawa w stosunku do danej rzeczy musi zostać dostatecznie uzewnętrzniona.
Drugą, obok posiadania, przesłanką zasiedzenia jest upływ czasu wymagany przepisami kodeksu cywilnego, bowiem samo władanie nieruchomością nie jest wystarczające do jej zasiedzenia. Czas niezbędny do stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości uzależniony jest od kwalifikacji posiadania samoistnego według dobrej lub złej wiary posiadacza. W przypadku stwierdzenia braku którejkolwiek z wyżej wskazanych przesłanek niemożliwym jest uznanie, że doszło do nabycia przez posiadacza własności nieruchomości przez zasiedzenie.
Z przepisów art. 510 § 1 i 2 KPC wynika zasada, że w postępowaniu nieprocesowym, w tym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia konieczny jest udział podmiotów zainteresowanych, tj. wszystkich osób których praw dotyczy wynik postępowania. Obowiązkiem sądu jest zatem badanie, czy wszystkie zainteresowane osoby są uczestnikami postępowania. Ustawodawca przywiązuje istotną wagę do zachowania wymogu koniecznego uczestniczenia w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia wszystkich osób zainteresowanych, skoro w art. 609 § 2 KPC stanowi o wezwaniu zainteresowanych przez ogłoszenie, gdy wnioskodawca nie wskazał takich osób.
W orzecznictwie i piśmiennictwie wyjaśniono, iż w sprawie o zasiedzenie do kręgu zainteresowanych należy zaliczyć nie tylko dotychczasowego właściciela i jego spadkobierców, ale także pozostałych - innych niż wnioskodawca - posiadaczy samoistnych, posiadaczy zależnych, osoby dysponujące prawem rzeczowym na zasiadywanej nieruchomości, jak też posiadaczy gruntów sąsiednich, jeżeli roszczą sobie prawo do własności nieruchomości lub przygranicznych pasów gruntu (por. np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74, OSNCP 1976, nr 1, poz. 4 i z dnia 8 lipca 1975 r., III CZP 51/75, OSPiKA 1976, nr 11, poz. 204, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1950 r., Ł.C. 65/50, OSN 1951, nr 1, poz. 5 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1966 r., III CR 78/66, OSNCP 1967, nr 5, poz. 83, z dnia 22 grudnia 1966 r., III CR 309/66, OSNCP 1967, nr 6, poz. 114, z dnia 29 grudnia 1967 r., III CR 59/67, OSNCP 1968, nr 7, poz. 128, z dnia 5 października 1971 r., III CRN 271/71, OSNCP 1972, nr 2, poz. 41, z dnia 7 lipca 1993 r., II CRN 73/93, z dnia 10 września 1993 r., I CRN 111/93 i z dnia 30 stycznia 2000 r., I CKN 1359/00).
Obowiązku ustalenia z urzędu kręgu osób zainteresowanych wynikiem postępowania o stwierdzenie zasiedzenia Sąd nie może jednak realizować poprzez zobowiązanie wnioskodawcy do złożenia postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku przez te osoby. Zobowiązanie takie niejednokrotnie byłoby bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe do wykonania przez wnioskodawcę, a tym samym pociągałoby za sobą niemożność uregulowania stanu prawnego nieruchomości.
Przy przyjęciu odmiennego stanowiska zbędne byłyby też instrumenty, jakimi dysponuje Sąd w oparciu o art. 609 § 2 KPC - ogłoszenie, co przy założeniu racjonalności ustawodawcy, jest niedopuszczalne. Podkreślenia wymaga także to, że ustawodawca nie nałożył na wnioskodawcę w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, odmiennie niż w postępowaniu o dział spadku (art. 680 § 1 KPC), generalnego obowiązku powołania się na postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku. W tej sytuacji nie można uznać, iż taki obowiązek może zostać nałożony na wnioskodawcę przez Sąd. Zatem celem ustalenia kręgu zainteresowanych Sąd może jedynie żądać od wnioskodawcy lub uczestników postępowania informacji, które pozwolą ustalić krąg zainteresowanych i - jeżeli nie biorą udziału w postępowaniu - wezwać ich do udziału w sprawie. Jeżeli zaś wnioskodawca lub uczestnicy postępowania nie są w stanie wskazać innych zainteresowanych Sąd wezwie innych zainteresowanych do udziału w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia przez ogłoszenie.
Sąd ma obowiązek stwierdzić nabycie własności w drodze zasiedzenia przez osoby, które spełniły przesłanki zasiedzenia, nawet jeżeli są to osoby inne niż wskazane we wniosku, nie jest zatem w tym zakresie nim związany (porównaj między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2001 r. I CKN 1359/00, z dnia 10 stycznia 2002 r., I CZ 194/01, z dnia 29 maja 1998 r. II CKU 172/97 oraz z dnia 23 września 1999 r. III CKN 352/98, OSNC 2000/3/62).
W sytuacji kiedy udział w spadku po określonej osobie lub osobach przekłada się na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia Sąd wezwie wnioskodawcę do przedłożenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po takich osobach. Sytuacja taka zaistnieje wówczas, kiedy podczas biegu zasiedzenia będzie miało miejsce przejście posiadania ze spadkodawcy na jego spadkobiercę w związku z otwarciem spadku. Wówczas, stosownie do art. 176 KC sąd doliczy do czasu posiadania obecnego posiadacza czas posiadania jego poprzednika. W takiej sytuacji spadkobierca zasiedzi udział w nieruchomości odpowiadający jego udziałowi w spadku po poprzedniku. Jego posiadanie samoistne może być na tyle długie, że nabędzie on przez zasiedzenie także udziały w nieruchomości innych spadkobierców, ale nabycie tych udziałów nastąpi w innej dacie, niż nabycie udziału w nieruchomości odpowiadającego jego udziałowi w spadku po rodzicach.
W tych okolicznościach wprawdzie własność nieruchomości przez zasiedzenie nabędzie jeden spadkobierca, ale nabycie poszczególnych udziałów w tej nieruchomości nastąpi w innych datach, wobec czego konieczne jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po spadkodawcy dla prawidłowego określenia tych udziałów. Postanowienie to będzie również konieczne, jeżeli termin zasiedzenia upłynął na rzecz spadkodawcy, a jednocześnie posiadanie samoistne jednego ze spadkobierców jest na tyle długie, że nabył on przez zasiedzenie udziały innych spadkobierców. Wówczas Sąd stwierdzi na rzecz spadkobiercy nabycie przez zasiedzenie jedynie udziału w nieruchomości, którego spadkobierca nie jest właścicielem z tytułu dziedziczenia.
Ryzyko błędnego ustalenia spadkobierców i przysługujących im udziałów w spadku, co będzie miało bezpośrednie przełożenie na postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia jest zatem znaczne. Z kolei postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, choć mające charakter deklaratywny, stanowi formalny tytuł własności nieruchomości. Jest ono podstawą wpisu do księgi wieczystej, obrotu tą nieruchomością. Postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie - II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 12 stycznia 2011 r. II Cz 1027/10
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
