- prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości;
- zakłada i prowadzi się dla nieruchomości, które nie mają ksiąg wieczystych albo których księgi wieczyste zaginęły lub uległy zniszczeniu;
- mogą być także prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Niedopuszczalne jest założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej współwłasność z równoczesnym wpisaniem w dziale II tej księgi tylko jednego z kilku współwłaścicieli nieruchomości i wymienieniem przysługującego mu udziału.
Założenie księgi wieczystej w celu ustalenia stanu prawnego własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego w budynku stanowiącym własność spółdzielni mieszkaniowej nie jest uzależnione od uregulowania tytułu prawnego spółdzielni do nieruchomości, na której znajduje się ten budynek mieszkalny.
Jawność ksiąg wieczystych
Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Księgi wieczyste jako urzędowe rejestry, stanowią środek ujawniana praw bezwzględnych co stwarza możliwość uzyskania informacji o istnieniu takiego prawa, a wynikająca z art. 2 u.k.w.h., formalna jawność ksiąg wieczystych oznacza uprawnienie każdego do przeglądania akt i otrzymywania z nich odpisów. Realizacja funkcji jakie księgi pełnią może następować tylko przy zachowaniu rygorów jakie ustawodawca wprowadził dla postępowania wieczystoksięgowego, zamykającego się w ramach jednej księgi, przy wykorzystaniu dokumentów w niej zgromadzonych.
Domniemania prawne
Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym i że prawo wykreślone nie istnieje. Przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu w księdze wieczystej nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania. Domniemania są domniemaniami iuris tantum i jako takie mogą być obalone przez przeciwstawienie im dowodu przeciwnego albo w procesie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, albo w każdym innym postępowaniu, w którym ocena prawidłowości wpisu ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Przy obalaniu tego domniemania można korzystać z wszelkich środków dowodowych.
W sytuacji gdy podstawę wpisania prawa własności do księgi wieczystej stanowi decyzja administracyjna, to obalenie domniemania może nastąpić dopiero po uzyskaniu w postępowaniu administracyjnym orzeczenia obalającego decyzję stanowiącą podstawę wpisu.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Osoba, działająca w dobrej wierze na podstawie stanu nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej jest chroniona, nawet gdyby rzeczywisty stan prawny był inny.
Niewątpliwie rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych jest sposobem nabycia własności lub innego prawa rzeczowego od osoby nieuprawnionej, która zamiast rzeczywiście uprawnionej została wpisana w księdze wieczystej jako ta, której to prawo przysługuje. Aby zapewnić pewność obrotu gospodarczego, przepisy regulujące instytucję rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych przyjmują bezwzględną przewagę stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej nad rzeczywistym stanem prawnym.
Wyłącznie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku.
Zwrot „z łatwością mógł się dowiedzieć” daje podstawę do przyjęcia, że nabywca nie ma obowiązku przeprowadzania szczegółowego postępowania co do rzeczywistego stanu prawnego, wystarczy wykazanie zwykłej staranności. Dowiedzenie oznacza powzięcie wiadomości o rzeczywistym stanie prawnym, a nie nabranie wątpliwości czy podejrzeń. Ocena możliwości łatwego dowiedzenia się o tym fakcie, dokonywana jest natomiast, na podstawie konkretnych okoliczności danej sprawy. Niejako podobnie ma się rzecz w sytuacji, jeśli nabywca nabywa nieruchomość od podmiotu, którego prawo w ogóle nie jest wpisane do księgi wieczystej.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko:
1) prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu;
2) prawu dożywocia;
3) służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej;
4) służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia;
5) służebnościom przesyłu.
Adnotacje wyłączające
Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.
Pozew o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
W procesie o usunięcie niezgodności dopuszczalne jest przeprowadzanie także tych dowodów, których nie można przeprowadzić w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis. Strony procesu o usunięcie niezgodności, a zwłaszcza strona powodowa, może zasadnie wnioskować o przeprowadzenie dowodów nie przeprowadzonych wcześniej w postępowaniu wieczystoksięgowym wobec ustawowo ograniczonej w nim kognicji sądu.
Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Po stronie biernej powinny występować wszystkie osoby wpisane w dziale II księgi wieczystej, jeżeli ich prawa są kwestionowane i istnieje między stronami stan sporu, którego pochodną jest udział po stronie czynnej lub biernej w danej sprawie.
Interes prawny rozumieć należy jako obiektywnie występującą potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którego prawa zostały lub mogą zostać zagrożone, bądź też co do istnienia lub treści których występuje stan niepewności.
Wyrok oddalający powództwo wydany w sprawie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości w części ułamkowej przeciwko innemu współwłaścicielowi nie stwarza stanu powagi rzeczy osądzonej w stosunku do wszystkich współwłaścicieli tej nieruchomości.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.