Normując postępowanie w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia w art. 609 i 610 KPC, ustawodawca określił podmioty uprawnione do złożenia wniosku, wskazał na konieczność zarządzenia przez sąd ogłoszenia w sytuacji, w której wnioskodawca nie wskazuje innych zainteresowanych, oraz zawarł regulacje odnoszące się do ogłoszenia i orzeczenia. Posłużył się przy tym odesłaniem, zgodnie bowiem z art. 610 § 1 zdanie pierwsze KPC, do ogłoszenia i orzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku. Sposób odpowiedniego stosowania w sprawach o zasiedzenie art. 677 § 1 KPC, określającego treść postanowienia w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, wywołał kontrowersje, ponieważ odpowiednie stosowanie - jak przyjmuje się powszechnie - może polegać na zastosowaniu danego przepisu wprost, na zastosowaniu z pewnymi modyfikacjami albo na rezygnacji z jego zastosowania. Przesądzają o tym natomiast ewentualne różnice występujące między instytucjami, do których należy przepis odsyłający i przepis odesłania.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zawarte w art. 610 § 1 zdanie pierwsze KPC odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku obejmuje także art. 677 § 1 KPC, zgodnie z którym sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. Prowadzi to do wniosku, że sąd powinien stwierdzić nabycie prawa przez zasiedzenie przez oznaczone osoby, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajął m.in. w postanowieniach z dnia 16 stycznia 1997 r., I CKU 55/96 (Prok. i Pr. - wkł. 1997, nr 6, s. 37), z dnia 18 września 1998 r., III CKN 608/97, z dnia 10 stycznia 2002 r., I CZ 194/01, z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 794/00, z dnia 7 października 2005 r., IV CK 133/05, z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 225/08, z dnia 21 stycznia 2009 r., III CSK 229/08, z dnia 4 grudnia 2009 r., III CSK 79/09, z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 297/09, z dnia 12 lutego 2010 r., I CSK 315/09, z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 314/09, z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 606/09, z dnia 30 września 2010 r., I CSK 586/09, z dnia 13 października 2010 r., I CSK 582/09 (OSP 2013, nr 9, poz. 93), z dnia 16 września 2011 r., IV CSK 608/10, z dnia 7 października 2011 r., II CSK 215/11, z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11, z dnia 11 października 2012 r., III CSK 316/11, z dnia 20 lutego 2013 r., III CSK 156/12, z dnia 27 marca 2013 r., V CSK 202/12, z dnia 26 kwietnia 2013 r., II CSK 445/12 (OSNC-ZD 2014, nr C, poz. 45), z dnia 26 czerwca 2013 r., II CSK 581/12, z dnia 30 października 2013 r., V CSK 427/12, z dnia 21 listopada 2013 r., III CSK 316/12, z dnia 6 grudnia 2013 r., I CSK 137/13, z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 243/13, z dnia 19 lutego 2014 r., V CSK 190/13, z dnia 10 lipca 2014 r., I CSK 533/13 i z dnia 12 września 2014 r., I CSK 626/13.
Powołane orzeczenia nie zawierają szerszej argumentacji, wspierającej pogląd, że w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia należy stosować art. 677 § 1 KPC wprost, czyli bez jakichkolwiek modyfikacji. W niektórych spośród z tych orzeczeń Sąd Najwyższy wskazywał na odesłanie także do art. 670 KPC i łączący się z tym obowiązek ustalania z urzędu, niezależnie od wniosków uczestników, wszystkich posiadaczy samoistnych. W niektórych natomiast podkreślał, że w sprawach o zasiedzenie sąd nie ma obowiązku prowadzenia z urzędu postępowania dowodowego w celu ustalenia okoliczności istotnych z punktu widzenia wnioskodawcy, ponieważ odesłanie zawarte w art. 610 § 1 zdanie pierwsze KPC nie obejmuje wynikającego z art. 670 KPC obowiązku ustalania z urzędu kręgu uprawnionych. W innych przyjmował, że związanie granicami żądania wniosku dotyczy przedmiotu zasiedzenia, a nie osoby, która nabyła prawo przez zasiedzenie lub chwili, w której to nastąpiło, gdyż ocena przesłanek zasiedzenia z punktu widzenia prawa materialnego należy do sądu, który orzeka o nabyciu prawa stosownie do wyników postępowania. W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy nie analizował jednak różnic zachodzących między postępowaniami o stwierdzenie zasiedzenia i o stwierdzenie nabycia spadku.
Stosownie do art. 511 § 1 KPC, wnioskodawca powinien wskazać we wniosku wszystkich zainteresowanych, czyli - jak wynika z art. 510 § 1 KPC - wszystkich, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Z art. 609 § 2 KPC wynika wprawdzie, że może zaniechać wskazania zainteresowanych, ale w takim wypadku powinien wskazać przyczyny, które to spowodowały, wezwanie zainteresowanych przez ogłoszenie może bowiem wchodzić w grę tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie może wskazać osób zainteresowanych, ponieważ są one nieznane, a ich ustalenie jest dla niego zadaniem niewykonalnym (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1966 r., II CZ 50/66, OSPiKA 1967, nr 6, poz. 136).
Każdy z zainteresowanych biorących udział w charakterze uczestników postępowania o stwierdzenie zasiedzenia jest uprawniony - bez względu na stanowisko zajmowane przez wnioskodawcę - do zgłaszania żądań i przytaczania twierdzeń, wskazujących na to, kto nabył prawo przez zasiedzenie. Jest tak dlatego, że w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik powinien mieć takie same uprawnienia, jak osoba zgłaszająca wniosek o wszczęcie tego postępowania. Z tej przyczyny wskazanie przez uczestnika postępowania osoby, wobec której nastąpił skutek zasiedzenia, należy potraktować jako samodzielne żądanie podjęcia określonego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1969 r., III CZP 91/69, OSNCP 1970, nr 6, poz. 107). Warunkiem skuteczności tego żądania jest jednak wykazanie przez uczestnika postępowania interesu prawnego w rozumieniu art. 609 § 1 KPC w żądaniu stwierdzenia zasiedzenia na rzecz wskazanej przez niego osoby. Interes prawny w ustaleniu stanu prawnego rzeczy może istnieć - jak wiadomo - także po stronie innych podmiotów niż te, które nabyły prawo przez zasiedzenie. Podmiotom tym przysługuje w takim wypadku samodzielne uprawnienie do zgłoszenia - we wniosku o wszczęcie postępowania albo w toku sprawy - żądania stwierdzenia, że inna osoba nabyła prawo przez zasiedzenie. Żądanie to może być uwzględnione niezależnie od tego, czy osoba, wobec której nastąpił skutek zasiedzenia, domagała się stwierdzenia zasiedzenia na swoją rzecz, istotne jest bowiem to, że osoba ta została wskazana przez uczestnika postępowania mającego interes prawny w wydaniu tej treści orzeczenia (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1950 r., C. 1864/49, OSN 1950, nr 1, poz. 3, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74, OSNCP 1976, nr 1, poz. 4 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2012 r., I CSK 51/12, z dnia 17 października 2012 r., I CSK 343/12 i z dnia 20 marca 2014 r., II CSK 279/13). Sąd może więc stwierdzić nabycie prawa przez zasiedzenie na rzecz osoby, która o to nie wnosiła, jeżeli żąda tego wnioskodawca lub inny uczestnik postępowania mający interes prawny w podjęciu takiego rozstrzygnięcia. W takim wypadku sąd nie orzeka jednak „z urzędu”, lecz w granicach żądania podmiotu, mającego status zainteresowanego w rozumieniu art. 609 § 1 KPC.
Praktyka sądowa dostarcza przykładów trudności, na jakie napotykają zainteresowani w prawidłowym ustaleniu, kiedy i na czyją rzecz upłynął termin zasiedzenia. Zdarza się, że domagają się stwierdzenia zasiedzenia na swoją rzecz, nie zwracając uwagi na to, że okres posiadania przez osobę, która wcześniej nabyła prawo przez zasiedzenie, nie podlega zaliczeniu na poczet posiadania osoby aktualnie władającej rzeczą albo że stwierdzenie zasiedzenia nie jest dopuszczalne na rzecz osoby, która wcześniej nabyła sporne prawo lub udział w nim w inny sposób, w szczególności w drodze dziedziczenia (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1966 r., III CR 223/66, OSNCP 1967, nr 5, poz. 91, z dnia 29 kwietnia 1987 r., III CRN 96/87, OSNCP 1988, nr 11, poz. 157 i z dnia 20 listopada 1997 r., III CKU 73/97). Świadczy to o braku właściwej orientacji, spowodowanym trudnościami natury faktycznej i prawnej, jakie łączą się z oceną długotrwałych stanów posiadania z punktu widzenia zmieniających się w tym czasie przepisów prawa materialnego, w tym prawa intertemporalnego. W toku postępowania mogą więc wystąpić sytuacje, w których zebrany materiał dowodowy będzie wskazywał na nabycie spornego prawa w drodze zasiedzenia przez inną osobę niż wskazana przez uczestników postępowania. Warunkiem wydania orzeczenia stwierdzającego zasiedzenie na rzecz właściwej osoby jest w takim wypadku modyfikacja żądania wniosku, a - gdyby osoba ta nie uczestniczyła w postępowaniu - wezwanie jej lub jej następców prawnych do udziału w sprawie (art. 193 w związku z art. 13 § 2 i art. 510 § 2 KPC). Niedokonanie zmiany żądania prowadzi do oddalenia wniosku i powoduje konieczność wszczęcia przez zainteresowanego kolejnego postępowania o stwierdzenie zasiedzenia z prawidłowo sformułowanym żądaniem, zatem wzgląd na ekonomię postępowania i ochronę interesu indywidualnego oraz wymaganie właściwego ukształtowania postępowania nakładają na sąd obowiązek umożliwienia biorącym w nim udział osobom stosownej modyfikacji żądania.
Dopuszczalne jest bowiem oddalenie wniosku, jeżeli okaże się, że w świetle prawa materialnego skutek w postaci zasiedzenia nie wystąpił. Nieuwzględnienie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia dotyczącego nieruchomości nie narusza interesu publicznego, ponieważ jest równoznaczne z ustaleniem, że prawa do nieruchomości przysługiwały i nadal przysługują dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu albo nie zostały ograniczone służebnością. Nieuwzględnienie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia prowadzi równocześnie do udzielenia ochrony prawnej dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu nieruchomości. Można więc twierdzić, że na skutek związania sądu granicami żądania wniosku o stwierdzenie zasiedzenia funkcja ochronna postępowania cywilnego nie doznaje uszczerbku. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 11 czerwca 2015 r. III CZP 112/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.