W kwestii dopuszczalności odstąpienia od umowy o roboty budowlane ze skutkiem ex nunc wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 2004 r. (sygn. akt IV CK 172/03) i w wyroku z dnia 13 marca 2013 r. (sygn. akt IV CSK 508/12), dopuszczając taką możliwość. Odstąpienie ze skutkiem ex nunc różni się od odstąpienia ze skutkiem ex tunc tym, że z w tym drugim wypadku odstąpienie ma moc wsteczną, powodując nie tylko wygaśnięcie umowy, ale i powrót do stanu, jaki istniał przed jej zawarciem. Rodzi to obowiązek zwrotu wzajemnych świadczeń, jeśli zostały uprzednio wykonane. Zwrot powinien nastąpić według reguł z art. 494 KC, mających zastosowanie przez analogię, czyli rozliczenia na podstawie art. 405 i nast. KC. W sytuacji odstąpienia ex nunc umowa obowiązuje do daty odstąpienia od niej i za ten okres wiążą strony postanowienia umowne, natomiast w części, w której umowa nie została wykonana, nie obowiązuje już. Oznacza to, że na zasadach określonych w umowie należne jest wykonawcy wynagrodzenie. Wynagrodzenie to należne jest za wykonane prace, niezależnie od sposobu określenia w umowie sposobu zapłaty.
Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy. Zakresy pojęć ”niewykonanie zobowiązania” oraz ”nienależyte wykonanie zobowiązania” nie są tożsame. Stan opóźnienia lub zwłoki w wykonaniu zobowiązania, który już ustał, stanowi jedną z postaci nienależytego wykonania zobowiązania; gdy dłużnik spóźnia się z wykonaniem zobowiązania i z tej przyczyny wierzyciel odstępuje od umowy, dochodzi do niewykonania zobowiązania.
Konstrukcja kary umownej z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, a ściślej, za szkodę powstałą w następstwie nienależytego wykonania zobowiązania, w tym obejmującą opóźnienie lub zwłokę w wykonaniu zobowiązania, zakłada, że dojdzie do wykonania zobowiązania, ale w sposób nienależyty (np. co do terminu), natomiast u podstaw konstrukcji kary umownej na wypadek niewykonania zobowiązania leży założenie, że zobowiązanie nie zostanie wykonane. Jeżeli więc umowa przewiduje karę umowną za zwłokę lub opóźnienie w wykonaniu zobowiązania oraz karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy, oznacza to, że pierwsza z tych kar jest zastrzegana jedynie za szkodę spowodowaną opóźnieniem lub zwłoką - jako jednych z postaci nienależytego wykonania zobowiązania, które jednak zostanie wykonane - natomiast drugi rodzaj kary umownej dotyczy rekompensaty za szkodę doznaną przez wierzyciela wskutek niewykonania zobowiązania, w następstwie odstąpienia od umowy, chociażby przyczyną wykonania tego uprawnienia była wcześniejsza zwłoka dłużnika lub inne okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dłużnik.
Przykład
Przykładowo, w sytuacji rozwiązania umowy ze skutkiem ex nunc należne są zarówno kary umowne za odstąpienie od umowy jak i za nienależyte wykonanie umowy w części sprzed rozwiązania umowy. Dopuszczalność dochodzenia kar umownych zastrzeżonych na wypadek zwłoki lub opóźnienia musi zakładać, że wolą stron było, aby te kary utrzymały się także po odstąpieniu od umowy. W takim przypadku przekształcają się one z chwilą odstąpienia od umowy w karę umowną za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, ale tylko wtedy jeżeli jednocześnie w umowie nie przewidziano odrębnej kary umownej z tego tytułu. Tymczasem w umowie łączącej strony przewidziane zostały kary umowne za zwłokę w wykonaniu poszczególnych asortymentów robót, za każdy dzień zwłoki w wypadku niedotrzymania końcowego terminu realizacji robót, za każdy dzień nieobecności na placu budowy - a także kara umowna z tytułu odstąpienia od umowy przez zamawiającego z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi wykonawca. Łączenie tych kar pozostawałoby w sprzeczności z istotą kary umownej, stanowiącej swego rodzaju surogat odszkodowania i powodowałoby de facto dublowanie go. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - I Wydział Cywilny z dnia 5 maja 2016 r. I ACa 1098/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.