W umowach o roboty budowlane, podobnie jak w umowach o dzieło stosuje się zasadniczo dwa rodzaje wynagrodzenia: wynagrodzenie ryczałtowe i kosztorysowe. Wynagrodzenie ryczałtowe polega na jednoznacznym uzgodnieniu, z góry przy zawieraniu umowy, sztywnej kwoty tytułem ostatecznie skonkretyzowanej należności za całość dzieła (robót budowlanych), bez podziału na poszczególne składniki wynagrodzenia. Stąd, jeżeli strony umówiły się na wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiarów lub kosztów prac (por. R. Szostak, „Wynagrodzenie za roboty budowlane", Zamówienia Publiczne Doradca, 2007/2, s. 9-19 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z 29 września 2009 r., III CZP 41/09, OSNC 2010/3/33, w której dopuszczono do stosowania na gruncie umów o roboty budowlane, na zasadzie analogii, przepisy regulujące wynagrodzenie za wykonanie umowy o dzieło). Jak wskazał Sąd Najwyższy, ryczałt polega na umówieniu z góry wysokości wynagrodzenia w kwocie absolutnej, przy wyraźnej lub dorozumianej zgodzie stron, że wykonawca nie będzie domagał się wynagrodzenia wyższego (por. wyrok z 20 listopada 1998 r., II CRN 913/97).
Przyjęcie wynagrodzenia ryczałtowego oznacza, że ocena rozmiaru, a co za tym idzie kosztów robot należy do wykonawcy i stanowi jego ryzyko. Wynagrodzenie kosztorysowe określane jest natomiast na podstawie kosztorysu będącego zestawieniem planowanych prac i przewidywanych kosztów jednostkowych tych prac. Wynagrodzenie kosztorysowe (konkretna kwota wynagrodzenia) ustalane jest de facto dopiero na podstawie kosztorysu wykonawczego, a więc po zakończeniu i odbiorze robót zleconych w umowie (por. R. Szostak, „Wynagrodzenie...", a także A. Mirska, „Kształtowanie wynagrodzenia w umowach o roboty budowane w zamówieniach publicznych", Kwartalnik PZP, Nr 1 (20)/2009 s. 32-50). W praktyce obrotu gospodarczego w umowach o roboty budowlane występuje częstokroć również wynagrodzenie o charakterze mieszanym, w którym ryczałt dotyczy zakresu robót ujętego w umowie, natomiast wszelkie roboty dodatkowe rozliczane są kosztorysowo. Trzeba przy tym mieć na względzie, że ryczałtowa formuła wynagrodzenia sprzeciwia się rozliczaniu tzw. prac dodatkowych, ponieważ uzgodniony ekwiwalent należy się za cały, zarówno znany, jak i nieznany dokładnie od początku przedmiot zamówienia; zamiast zaś rzekomego problemu prac dodatkowych występuje przeważnie niedokładny opis przedmiotu zamówienia (por. R. Szostak, „Wynagrodzenie..."). Skuteczne zatem zastrzeżone wynagrodzenie dodatkowe przy określeniu ryczałtu za wykonanie umowy, musi obejmować wyłącznie prace niezwiązane z przedmiotem umowy lub nie mieszczące się w zakresie rzeczowym umowy o roboty budowlane.
Zważywszy jednak, że ustalenie ryczałtu, zależy od znajomości zakresu dzieła (robót budowlanych), ryczałt jest zawsze wynikiem kalkulacji przeprowadzonej w oparciu o dokumentację projektową dzieła (robót budowlanych). Ze względu na to pomiędzy wstępną kalkulacją ryczałtu a kosztorysem ofertowym nie ma w zasadzie żadnych różnic. Zachodzą one dopiero na etapie realizacji umowy i sprowadzają się przede wszystkim do niedopuszczalności zmian wynagrodzenia ryczałtowego. Na płaszczyźnie zamówień publicznych szacowanie wynagrodzenia na podstawie dokumentacji projektowej oraz innych materiałów wymienionych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno - użytkowego (Dz.U. Nr 202, poz. 2072), jest w zasadzie regułą, wynikającą ze specyfiki tego trybu wyłaniania kontrahenta do zawarcia umowy na realizację dzieła lub robót budowlanych (por. R. Szostak, „Wynagrodzenie...", A. Mirska, „Kształtowanie...").
Dołączenie do umowy dokumentacji wskazującej na sposób wyliczenia wynagrodzenia ofertowego (w szczególności kosztorysu ofertowego), nie wpływa jednak na określony w umowie rodzaj wynagrodzenia, które nadal zachowuje formę ryczałtu. W takich wypadkach, celem przedstawiania tego rodzaju dokumentacji jest jedynie merytoryczne uzasadnienie oferowanej przez wykonawców kwoty wynagrodzenia, ułatwiające w dalszej kolejności ustalenie, czy oferowana cena nie jest za wysoka oraz określenie zakresu robót, do których wykonania obowiązany jest wykonawca w ramach oferowanego wynagrodzenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego z 6 marca 2001 r., I ACA 1147/00, Pr. Gosp. 2002/6/56 oraz orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej przy Prezesie UZP z 15 stycznia 2008 r., KIO/UZP 65/07). Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z dnia 13 października 2011 r. I ACa 672/10
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
